Πατα γκαζι εδω...

Παρασκευή 3 Νοεμβρίου 2023

Γιατί οδηγούμε αυτοκίνητα;

H οδήγηση είναι συναισθηματική και λειτουργική —όχι πολιτική και θεωρητική— εκφράζοντας εκείνη την πτυχή του πνεύματός μας που αναλαμβάνει κινδύνους και φιλοδοξεί να κυριαρχήσει στα εργαλεία μας

Προσφάτως, το βρετανικό ηλεκτρονικό περιοδικό Unherd δημοσίευσε ένα άρθρο της μόνιμης συνεργάτιδός του, της Mary Harrington, με τίτλο «Top Gear’s Britain no longer exists. Both excellence and adrenalin have become taboo» (Το βρετανικό Τop Gear δεν υπάρχει πλέον. Η αριστεία και η αδρεναλίνη έχουν γίνει ταμπού). Το άρθρο για την ακύρωση της γνωστής βρετανικής εκπομπής Top Gear πραγματεύεται την ιδέα ότι στον σύγχρονο, κοινωνικά φιλελεύθερο κόσμο μας η αριστεία μαζί με την έκλυση της αδρεναλίνης έχουν γίνει μια στάση ζωής που πρέπει να αποφεύγεται επί ποινή ακρωτηριασμού διότι συμβάλλει στη διαιώνιση της ανισότητας —της ανισότητας όχι μόνο των ευκαιριών αλλά κυρίως των αποτελεσμάτων. Η υγιής, εξατομικευμένη σχέση με το αυτοκίνητο μέσω των μετατροπών και της... ταχύτητας, που εκφράστηκε με ιδανικό τρόπο στις αρχικές ημέρες της εκπομπής των Jeremy Clarkson και Andy Wilman, αποτύπωνε τις δύο κυρίαρχες μορφές του λάτρη της αυτοκίνησης: αυτή του μάστορα και εκείνη του βενζινολάτρη —tinkerer και petrolhead— του ανθρώπου που μετατρέπει σε κάτι πιο προσωπικό την αρχική μορφή του οχήματος βελτιώνοντας τον κινητήρα εσωτερικής καύσεως, και του ανθρώπου που «γίνεται ένα» με το αυτοκίνητο συντονιζόμενος στη μέγιστη ταχύτητα μαζί του.

Είναι σαφές ότι η Harrington έχει επηρεαστεί από το βιβλίο του Matthew B. Crawford «Why we drive», «μια λαμπρή και προκλητική εξύμνηση της οδήγησης ως μοναδική οδό για την ανθρώπινη ελευθερία», όπως έγραψαν οι Sunday Times. Η εργασία με τα χέρια, υποστηρίζει ο Crawford, απαιτεί ιδιαίτερους τρόπους γνώσης που βασίζονται τόσο στην πρακτική, στη μίμηση και στην παράδοση όσο και σε αφηρημένες αρχές. Είναι επίσης σημαντικό ότι η εργασία αυτή απαιτεί μια ρεαλιστική αποδοχή και κατανόηση του τι μπορεί και τι δεν μπορεί να φιλοξενήσει το υλικό που έχει επιλεχθεί, όπως η ευκαμψία, η ευφλεκτότητα, το σημείο τήξης και ούτω καθεξής. Το σύνολο των δεξιοτήτων που προκύπτει είναι τόσο φυσικό όσο και αισθητικό: Ο Crawford κάνει λόγο για «υπερηφάνεια για την ικανοποίηση των αισθητικών απαιτήσεων μιας τεχνικής εγκατάστασης» και αναλύει τη συναισθηματική πλευρά της οδήγησης ως ξεχωριστή πτυχή της φιλοσοφίας των μηχανών. Συνεχίζει γράφοντας ότι η αυτοκατευθυνόμενη οδήγηση με ταχύτητα εκφράζει μια στάση ανάληψης κινδύνου και προσωπικής δράσης που αποφέρει τεράστια κοινωνικά οφέλη, αλλά που, πρωτίστως, ωριμάζει τον άνθρωπο: τον απομακρύνει από τη στενότητα της υπαρξιακής του θνητότητας επιβάλλοντας την αναγνώριση ενός κόσμου πέραν αυτού. Η επίδραση του Ιμμάνουελ Καντ είναι φανερή: «Δύο πράγματα γεμίζουν την ψυχή με πάντοτε καινούριο και αυξανόμενο θαυμασμό και σεβασμό, όσο συχνότερα και σταθερότερα ασχολείται μαζί τους ο στοχασμός: ο έναστρος ουρανός πάνω μου και ο ηθικός νόμος μέσα μου». Δηλαδή η ενασχόληση με τους νόμους της φύσης και ο ανθρώπινος τρόπος του πράττειν.


Η Ηarrington και ο Crawford, αναφερόμενοι στην παραχώρηση αυτής της αίσθησης δράσης σε μια υποδομή αυτοματοποιημένων οχημάτων, καμερών ταχύτητας και περιορισμών με σκοπό την ασφάλεια, επισημαίνουν ότι η διαχείριση κινδύνων μπορεί μεν να προσφέρει κάποια κοινωνική χρησιμότητα, αλλά συστέλλει τον ορίζοντα της ζωής. Η κριτική, γενικώς, στον σύγχρονο φοβικό άνθρωπο είναι συντριπτική, καθώς και ειδικώς στην επιβαλλόμενη ισότητα με γνώμονα την εξίσωση με τον πιo αδύναμο ως επανόρθωση των παλιών αδικιών. Όμως, η οδήγηση είναι συναισθηματική και λειτουργική —όχι πολιτική και θεωρητική— εκφράζοντας εκείνη την πτυχή του πνεύματός μας που αναλαμβάνει κινδύνους και φιλοδοξεί να κυριαρχήσει στα εργαλεία μας. O Crawford χαρακτηρίζει την επιδέξια οδήγηση ως μια «κατάσταση χάριτος». Εδώ τα πράγματα ξεπερνούν ακόμα και αυτόν τον Καντ, που ποτέ δεν έμπλεξε τη σκέψη με το θρησκευτικό συναίσθημα. Ο Crawford και η Harrington μοιάζουν να βλέπουν πίσω από την επιτυχία ένα κλείσιμο του ματιού από τον ίδιο τον Θεό.

Ωστόσο, αν και η ζωή αποκτά αξία στον σκοπό της, ο σύγχρονος, μεταμοντέρνος κόσμος θυσιάζει τον σκοπό στην ασφάλεια και στους συμβιβασμούς. Η ζωή της εντάσεως και της δημιουργίας έχει αντικατασταθεί με την επιδίωξη της ασφάλειας και της μακροζωίας. Το ρίσκο αποτελεί την αμαρτία της εποχής. Το ρίσκο έχει γίνει ταμπού.


Αν όλα τα παραπάνω φαίνονται ολίγον ακατανόητα ή υπερβολικά, η ανάγνωση του βιβλίου της Σώτης Τριανταφύλλου «Ο Υπόγειος Ουρανός» (εκδ. Πατάκη) κάνει πιο οικείο το αίσθημα της περιπέτειας και την ελπίδα που φέρνει μαζί της. Ο Ελληνοαμερικανός, ήρωάς της, Μπίλλυ «Ντουντς» Μόρροου θα προσπαθήσει μαζί με το hot rod («πειραγμένο») αυτοκίνητό του όχι απλώς να «ξεφύγει από» αλλά να «απελευθερωθεί για» ένα καλύτερο μέλλον. Τι σημαίνει ένα καλύτερο μέλλον για ένα πλάσμα θνητό και περιορισμένο σε πέντε αισθήσεις που συνήθως αποπροσανατολίζουν παρά συνέχουν; Ο έναστρος ουρανός, με την απεραντοσύνη του, εκμηδενίζει τη σπουδαιότητα του ανθρώπου ως ζωώδους πλάσματος που σύντομα θα επιστρέψει στην ύλη από την οποία προήλθε. Αντιθέτως, ο ηθικός νόμος, ο τρόπος του πράττειν, αποκαλύπτει μία ζωή ανεξάρτητη από τη ζωώδη φύση ακόμα και από αυτές τις αισθήσεις, δεν περιορίζεται σε όρους και όρια της ζωής αυτής αλλά προχωρεί επ’ άπειρον. Η ζωή της δημιουργίας που εκπροσωπεί η Σώτη, η Mary, o Matthew ή ο Adrian εκφράζει μια ιδιότυπη μεταφυσική που στηρίζει το παρόν και δίνει αξία στο μέλλον, χωρίς να υποχρεωθούμε στη θεϊκή βοήθεια που έτσι κι αλλιώς είναι προσωπική υπόθεση, όπως θα έλεγε και ο Καντ. Οι αγαπημένοι μας σχεδιαστές, μηχανικοί και οδηγοί προσφέρουν σε κάθε αγώνα ταχύτητας την παράσταση της αέναης επιδίωξης μιας ιδιότυπης αθανασίας.

Για δες εδω...